Czym jest manipulacja? Jak działa manipulant?

Manipulant wykorzystuje Twoje słabsze strony, wzbudza zaufanie, a następnie Cię wykorzystuje, korzysta ze swojej pozycji zawodowej… tak właśnie działa. Manipulacja to termin psychologiczny, obejmujący wywieranie wpływu na drugiego człowieka. Jakie jeszcze są cele manipulacji, jakie zasady rządzą skuteczną manipulacją oraz jak się przed nią bronić?

Manipulacja - definicja

Manipulacja jest jednym ze sposobów wywierania wpływu na innych ludzi. Obejmuje ona przekonywanie drugiej osoby lub całej grupy odbiorców do naszego zdania czy zrobienia tego, co chcemy.

Manipulacja wykorzystuje w tym celu szereg środków, metod i technik, które… nie zawsze są etyczne i zgodne z zasadami moralnymi. Manipulacja bywa środkiem okrutnym, pomijającym potrzeby drugiej strony, nakierowanym na osiągniecie celu.

Manipulacja w polityce: totalitaryzm i demokracja

Manipulacja wykorzystywana była, jest i będzie. Prawdziwym polem do popisu dla miłośników technik manipulacyjnych jest… polityka. Manipulacja była i jest podstawową metoda sprawowania władzy w państwach totalitarnych. Jej zadaniem jest kontrolowanie obywateli, w tym ingerowanie w wolności, np. poprzez stosowanie cenzury czy ograniczenie możliwości poruszania się. Nie oszukujmy się, z manipulacją mamy do czynienia nawet w państwach o ustroju demokratycznym. W tym wypadku manipulacja jest jednak bardziej dyskretna, stosowana np. w reklamie czy w kampaniach wyborczych polityków, którzy starają się o władzę.

Cele manipulacji

Manipulacja, jako narzędzie uznawane za nieetyczne, stosowana jest bardzo często w wielu dziedzinach życia. Jakie cele ma manipulacja? Dlaczego manipulujemy innymi? Robimy to przede wszystkim po to, aby:

• ktoś zrobił to, czego od niego wymagamy;
• ktoś zaczął myśleć tak samo, jak my;
• odebrać komuś coś, co ma, czego mu zazdrościmy, co chcemy mieć;
• wzbudzić w kimś strach lub poczucie winy.

Manipulacja stosowana jest również na szeroką skale w reklamie, jej siłę wykorzystuje się w celach propagandowych, np. w różnych akcjach i podczas protestów.

Zasady i reguły skutecznej manipulacji

Jak manipulować skutecznie i efektywnie? Zasady skutecznej manipulacji obejmują szereg reguł psychologicznych, które tłumaczą nam, kiedy przekaz manipulacyjny będzie najbardziej efektywnie oddziaływał na odbiorcę. Najlepsza w skutkach będzie manipulacja zgodna z poniższymi regułami.

• Reguła sympatii - łatwiej ulegamy manipulacji, jeśli darzymy sympatią osobę, która ją stosuje. To reguła, która "sprawdza się" w każdym toksycznym związku…
• Reguła społecznego dowodu słuszności - łatwiej zmanipulować kogoś, stosując tezę, która odzwierciedla sposób myślenia ogółu.
• Reguła autorytetu - zdecydowanie szybciej i skuteczniej ulegamy wpływowi osób, które uznajemy za swoje autorytety, czyli np. są od nas starsze, mądrzejsze, bardziej wykształcone i doświadczone.
• Reguła odwzajemnienia - mamy tendencję do odwdzięczania się komuś za przysługę czy okazane dobro. Jeśli ktoś jest naszym dłużnikiem, bardzo możliwe, że będzie nam o wiele łatwiej nim manipulować.
• Reguła zaangażowania - jesteśmy bardziej podatni na zmanipulowanie, jeśli się w coś bardzo zaangażowaliśmy, np. ktoś kupował pierwsze tomy książek i choć kolejne są droższe, kupuje je, aby uzbierać cała kolekcję.

Metody i techniki manipulacji

Manipulacja jest techniką psychologiczną, wykorzystuje więc szereg metod i technik, których celem jest oddziaływanie na psychikę odbiorcy, dzięki czemu mają zmienić się jej myśli i zachowania. Jakie techniki najczęściej wykorzystujemy w manipulacji? Poniżej opis 10 najważniejszych.

1. Kłamstwo
Manipulant nierzadko ucieka się do kłamstwa, przedstawia drugiej stronie fakty, które są niezgodne z prawdą - nagina rzeczywistość, przedstawia wszystko w pozytywny dla siebie sposób tak, aby osiągnąć zamierzone sobie cele, np. kobieta oszukuje chłopaka, że jest w ciąży, aby wymusić na nim zaręczyny.

2. Zastraszanie
Manipulanci wykorzystują również nierówność relacji miedzy sobą a osobą manipulowaną, zastraszają ją, sprawiają, że pełna lęku godzi się na to, czego od niej wymagają, np. silniejsi koledzy wymuszają odrabianie prac domowych na słabszym koledze strasząc go, że zrobią mu krzywdę.

3. Wzbudzanie poczucia winy
Manipulant bardzo chętnie wzbudza w drugiej osobie poczucie winy, co skłania ją do ulegnięcia jego presji, np. kobieta zmusza męża do zmiany pracy bliżej miejsca zamieszkania, jednocześnie tłumacząc, że przez jego częste wyjazdy ich małżeństwo może się rozpaść.

4. Szantaż emocjonalny
W manipulacji powszechnie stosowany jest szantaż emocjonalny, który ma na celu przekonanie drugiej strony do zmiany zdania, przez wzbudzenie w nim zarówno strachu, jak i poczucia winy, więc to technika mało moralna, ale bardzo skuteczna, np. matka nie chce, aby jej córka wyprowadziła się do chłopaka, więc mówi jej, że jak zostanie sama na pewno zachoruje i umrze, córka boi się o matkę i czuje się winna jej złemu samopoczuciu.

5. Atak w nowym otoczeniu
Manipulator lubi "atakować" swoje ofiary w nowym dla nich otoczeniu. Gdy ktoś jest w miejscu czy towarzystwie dla niego nieznanym, o wiele łatwiej ulega manipulacji, np. w nowym miejscu pracy.

6. Zarzeczanie, udawanie niewinnego
Manipulant lubi udawać niewinnego, zaprzeczać temu, że chce "ugrać" coś dla siebie, np. zaprzecza, że ma z naszych ustępstw jakiekolwiek korzyści.

7. Oddziaływanie na słaby punkt odbiorcy
Manipulant bardzo lubi korzystać ze słabości drugiej strony, wykorzystuje jej słabe strony, chwile zwątpienia, zawahania.. W ten sposób zdaje się być silniejszy i może swobodniej wpływać na myśli i zachowania swojej "ofiary".

8. Wykorzystywanie swojej pozycji
Manipulacja przebiega zwykle skuteczniej w przypadku osoby, którą uznajemy za autorytet, której się obawiamy lub od której jesteśmy zależni. Osoba manipulująca bardzo często wykorzystuje więc swoją pozycję, gdy chce osiągnąć własne korzyści, np. to, że jest silniejsza fizycznie, jest rodzicem, szefem itp.

9. Wzbudzanie uczucia bycia dłużnym w manipulowanym
Jak wspomniano wcześniej, manipulacja jest skuteczniejsza, gdy "ofiara" czuje się dłużna wobec manipulanta. Jeśli chcemy, aby manipulacja doprowadziła nas do celu, najlepiej jest sprawić, że druga osoba czuje się dłużna wobec nas, np. zrobić coś dla niej, pomóc jej, pożyczyć coś… Wtedy prawdopodobieństwo powodzenia jest o wiele większe, ale gra oczywiście nie jest czysta…

10. Składanie obietnic bez pokrycia
Niestety, dobra manipulacja nie cofnie się przed niczym, nawet przed - wspomnianym na samym początku - kłamstwem. Jednym z jego odmian jest składanie obietnic bez pokrycia, np. szef chce, aby pracownik bez reszty zaangażował się w nowy projekt, więc obiecuje mu podwyżkę, choć wcale nie ma zamiaru go awansować.

Poza wyżej wymienionymi, do manipulowania innymi wykorzystuje się również konkretne bodźce:

• wzrokowe,
• słuchowe,
• zapachowe,
• smakowe,
• dotykowe,

które akurat silnie oddziałują na naszego odbiorcę, zdobywane i następnie wykorzystywane jest zaufanie osoby manipulowanej, jak również korzysta się z nieuwagi rozmówcy.

Manipulacja a etyka

Nie oszukujmy się, manipulacja ma niewiele wspólnego z etyką… Jej metody, stosowane techniki są bardzo nieetyczne, niemoralne, czasem nawet okrutne, np. gra na emocjach (szantaż emocjonalny), wykorzystywanie momentu słabości, swojej pozycji czy składanie obietnic bez pokrycia.

Tak, jak brzydzimy się manipulacją w kontaktach międzyludzkich, np. unikamy znajomego, który nami manipuluje lub decydujemy się zakończyć toksyczny związek, tak zwykle ulegamy presji reklam czy manipulacji ze strony osób nam silniejszych. Jak radzić sobie z manipulacją, jak walczyć o siebie i swoje potrzeby?

Jak radzić sobie z manipulantem?

Stałaś/eś się ofiarą manipulanta i czujesz, że jego praktyki utrudniają Ci normalne funkcjonowanie? Poniżej krótki poradnik walki z manipulacją, to opis sposobów, które pomogą nam uchronić się przed szkodliwymi skutkami manipulacji, zawalczyć o siebie oraz sprawią, że manipulant zostanie zdemaskowany.

1. Pracuj nad samooceną i pewnością siebie

Jeśli chcesz skutecznie walczyć z manipulacją, kluczem do sukcesu jest praca nad swoją samooceną i pewnością siebie. Osoba pewna siebie jest silniejsza i jest mniej podatna na perswazję. Uświadom sobie swoje zalety, powtarzaj je sobie każdego dnia, bądź osobą świadomą siebie i nie daj się manipulantowi!

2. Pracuj nad inteligencją emocjonalną

Kolejny krok do sukcesu to praca nad swoją inteligencją emocjonalną, czyli nad zdolnością uświadamiania sobie swoich emocji oraz rozumienia cudzych. Pomoże Ci to postawić się w sytuacji drugiej osoby, zrozumieć niejako manipulanta ale i przejrzeć jego zamiary.

3. Poznaj techniki i sposoby manipulacji

Ten punkt możesz odhaczyć na swojej liście. Znasz już metody i techniki manipulacji, pozostaje jedynie mieć ich świadomość i zareagować, gdy poczujesz, że ktoś chce zastosować je na Tobie.

4. Zdemaskuj manipulanta - działaj według planu

Oczekuj konkretów
Manipulant będzie zaskoczony, gdy będziesz próbować doprecyzować jego oczekiwania, np. "Naprawdę, chcesz, abym to ja zrobiła cały projekt?"

Szukaj wsparcia
Korzystaj z pomocy i wsparcia rodziny i przyjaciół, nie walcz z manipulantem w pojedynkę: otoczony życzliwymi Tobie ludźmi, osłabnie!

Otwarcie i stanowczo wyraź swoje zdanie
Bądź osoba asertywną i jasno formułuj swoje oczekiwania i potrzeby, np. "Nie podoba mi się to, jak mnie traktujesz. Oczekujesz ode mnie wiele, a nie dajesz nic w zamian. Widzę, że chcesz wzbudzić we mnie poczucie winy, abym uległa Twoim namowom. Nie zrobię tego o co prosisz, ponieważ nie zgadzam się z tym, co mówisz. Powtarzam: nie zrobię tego". Taki komunikat zamyka drogę wszelkiej manipulacji.

Uwaga! Pamiętaj, by nie ulegać emocjom, nie stosować form agresji słownej czy fizycznej, to nie są dobre metody walki z manipulantem.

5. Unikaj kontaktów z toksycznym człowiekiem

Jeśli masz pewność, że dana osoba Tobą manipuluje - jeśli to tylko możliwe - zerwij z tą osobą wszelkie kontakty albo przynajmniej je ogranicz, np. z toksycznym członkiem bliskiej rodziny.