Czym jest parentyfikacja? Rodzaje, objawy, skutki. Jak uniknąć zjawiska parentyfikacji?

ParentyfikacjaW rodzinie przyjęło się, że to rodzice są za dzieci odpowiedzialni, troszczą się o nie, opiekują nimi i zaspokajają ich potrzeby. W prawidłowych i zdrowych relacjach rodzic - dziecko tak to właśnie wygląda. Czasami jednak siły się odwracają i to dzieci troszczą się o rodziców, przejmują role ich opiekunów. Zjawisko to nosi miano parentyfikacji.

Czym jest parentyfikacja?

Każdy z nas pełni w życiu wiele ról, te najważniejsze to role w rodzinie, jesteśmy dziećmi, partnerami, bratem czy siostrą, później rodzicami, dziadkami… Te role pełnimy przez całe życie albo większą jego część, są to role, które nadaje nam życie, dlatego właśnie są tak wyjątkowe i piękne. Każda z tych ról to inne obowiązki, inne zadania i przywileje. Przyjęło się, że osoby starsze, np. rodzice, troszczą się o tych młodszych, np. swoje dzieci. Tak sytuacja wygląda w większości rodzin. Bywa jednak i tak, że role się odwracają i to dzieci stają się odpowiedzialne za rodziców, przejmują ich role i zaczynają troszczyć się o dom i całą rodzinę. Mówimy wtedy o parentyfikacji, zwanej również samopoświęceniem. Taka postawa zwykle wykształca się jako bezinteresowna reakcja na daną sytuację w rodzinie. Warto wiedzieć, kiedy możemy mówić o parentyfikacji, jak się ona objawia oraz jakie ma smutki dla dziecka oraz całej struktury rodziny.

Rodzaje parentyfikacji

Istnieją dwa rodzaje parentyfikacji. Są to:

1.Parentyfikacja instrumentalna - zwana jest również fizyczną. Mówimy o niej, gdy rodzic przypisuje pociechom swoje role i obowiązki, zwykle wykraczają one ponad wiek dziecka. Dzieci muszą dbać o dom, robić zakupy, opiekować się młodszym rodzeństwem. Okazjonalna opieka nad młodsza siostrą, zrobienie zakupów czy śniadanie lub pozmywanie podłogi nie oznacza oczywiście, że mamy do czynienia z parentyfikacją fizyczną. Można o niej mówić, gdy przejmowanie obowiązków ma miejsce stale i gdy są one niezgodne z wiekiem dziecka oraz utrudniają mu realizowanie własnych zadań rozwojowych, np. nauki.

Mała dziewczynka robi zakupy
Mała dziewczynka robi zakupy

2.Parentyfikacja emocjonalna - mówmy o niej, kiedy dziecko czuje się odpowiedzialne emocjonalnie za swoich rodziców, staje się ich opiekunem ale i mediatorem w sporach między nimi. Bardzo często z tym typem parentyfikacji mamy do czynienia w sytuacji rozwodów rodziców. Dziecko zapomina o swoich potrzebach emocjonalnych, staje się powiernikiem swoich rodziców. Nierzadko przyjmuje na siebie o wiele więcej niż jest w stanie emocjonalnie udźwignąć oraz zrozumieć. ten rodzaj parentyfikacji jest bardzo obciążający psychologicznie dla dzieci, zwłaszcza tych młodszych.

Kiedy pojawia się zjawisko parentyfikacji?

Kiedy zdarza się tak, że to dziecko staje się opiekunem rodziny? Sytuacji, gdy może dojść do takiej zamiany ról jest wiele. Dziecko przejmuje rolę rodzica między innymi, gdy:

  • Jednego rodzica zabraknie, np. umrze, odejdzie, jest osadzony w zakładzie karnym lub przebywa długo w szpitalu - wtedy dziecko, zwłaszcza najstarsze, może przejmować obowiązki drugiego rodzica, niejako opiekując się tym pierwszym, którzy nierzadko cierpi w obecnej sytuacji, np. syn opiekuje się matką, która cierpi po bolesnym rozstaniu z ojcem dzieci.
  • Miedzy rodzicami nie ma związku emocjonalnego, są oni razem jedynie ze względu na dzieci, a one starają się przywrócić normalność w swojej rodzinie, sprawić, że rodzice znów zaczną darzyć się uczuciem.
  • Rodzice są niedojrzali emocjonalnie do pełnienia swoich ról (lub przynajmniej jedno z  nich), co wynikać może z niepełnosprawności intelektualnej ale i zmiany w sposobie funkcjonowania na skutek choroby, np. schorzenia neurologicznego czy choroby nowotworowej. bywa tak, że pacjenci z wieloma schorzeniami, np. stwardnieniem rozsianym czy guzem mózgu zmieniają się, stają się mniej odpowiedzialni, a dzieci starają się opiekować rodzicami, pomagać im.
  • Rodzic poważnie zachoruje, co obliguje niejako dzieci do zajmowania się swoją mamą czy tatą. Pociechy czują, że teraz one muszą zajmować się swoimi opiekunami, dbać o to, aby przyjmowali leki, jeździli na kontrole. Taki rodzaj parentyfikacji jest szczególnie obciążający dla dziecka, niezależnie od jego płci czy wieku. Rolę rodzica w tym wypadku przejmują zwykle najstarsi z rodzeństwa, choć nie jest to regułą.
  • Rodzic lub rodzice są chorzy psychicznie, cierpią na depresje, schizofrenię, nerwice czy borykają się z uzależnieniem. Schorzenia psychiczne są nie mniej obciążające dla dzieci niż choroby typowo somatyczne, rodzic wydaje się zdrowy fizycznie ale bardzo cierpi psychologicznie, a dziecko - starając się mu pomóc - podświadomie przejmuje jego obowiązki w rodzinie.
  • Rodzic doświadczył traumy emocjonalnej, np. matka została zgwałcona czy ojciec powrócił z misji wojennej. W takim wypadku dziecko może czuć się odpowiedzialne za stan emocjonalny rodzica i robi wszystko aby mu pomóc uporać się z bolesnymi doświadczeniami.

Tak naprawdę jednak zjawisko parentyfikacji może pojawić się w każdej rodzinie, może być odpowiednią za to, co dzieje się w jej strukturze ale i na to, co dzieje się z samym dzieckiem. Może ono chcieć w ten sposób zwrócić na siebie uwagę rodziców ale i uporać się z konkurencja, jaką jest dla niego rodzeństwo, zarówno biologiczne, jak i przybrane.

Jak objawia się parentyfikacja?

Jak rozpoznać, że dziecko przejmuje obowiązki rodziców, że w danej rodzinie role się odwróciły? Na pewno naszą uwagę powinni zwrócić to, że dziecko:

  • stara się wykonywać jak najlepiej obowiązki domowe, które powinien wykonywać rodzic, np. robi zakupy, sprząta, gotuje obiady, opiekuje się młodszym rodzeństwem. Może to ale nie musi odbywać się kosztem własnych obowiązków, np. nauki.
  • wie, ile i jakie rachunki trzeba zapłacić, ma pojęcie o domowym budżecie i stara się nim zarządzać.
  • podejmuje ważne decyzje, dotyczące rodzin, czy zakup sprzętu elektronicznego, AGD, wyjazd na wakacje.
  • czuje się odpowiedzialne za rodzica, zajmuje się nim jak dzieckiem, podaje jedzenie, przypomina o lekach, obowiązkach zawodowych;
  • stara się dorobić, przynieść do domu pieniądze, które poprawią byt rodziny;
  • porzuca swoje pasje i zainteresowania oraz ogranicza życie towarzyskie na rzecz poświecenia dla rodziny, np. zamiast iść na imprezę czy randkę opiekuje się młodszym rodzeństwem.

Skutki parentyfikacji

Nie da się ukryć, że zjawisko parentyfikacji niesie za sobą szeroko zakrojone skutki dla dziecka ale i całej rodziny. Młody człowiek stara się za wszelką cenę przejąć obowiązki rodzica przy jednoczesnym zachowaniu pozytywnego obrazu opiekuna. Takie zachowanie może sprawić, że dziecko zaczyna wątpić, czy poradzi sobie z byciem opiekunem swojego rodzica, każde niepowodzenie godzi w jego poczucie własnej wartości, spada wiara we własne siły oraz samoocena. Po pewnym czasie upośledzają się relacje międzyludzkie, dziecko nie potrafi już budować zdrowych relacji z rówieśnikami, czuje się dorosłe i ma problem ze współżyciem w grupie osób w swoim wieku. Z kolei w przyszłości dziecko - już jako osoba dorosła - może mieć trudności z wchodzeniem w związki partnerskie ale i z życiem społecznym, może być uległe, mało pewne siebie, nastawione na bezinteresowną pomoc innym z pominięciem własnych potrzeb, o wiele łatwiej może zostać wykorzystane.

Smutna nastolatka
Zmartwiona nastolatka

Jakie jeszcze objawy powinny nas zaniepokoić?

Za skutki parentyfikacji uznać można:

  • bóle brzucha i inne objawy ze strony przewodu pokarmowego, gdy dziecko martwi się, że nie poradzi sobie z nowymi obowiązkami, że nie sprosta oczekiwaniom, jakie samo sobie postawiło;
  • życie w ciągłym stresie, lęku i napięciu, dziecko jest podenerwowane, drażliwe, ciągłe życie w poczuciu odpowiedzialności może prowadzić do wyczerpania psychicznego;
  • zmiany w zachowaniu, w tym impulsywność, agresja, tendencja do nieadekwatnego reagowania w danej sytuacji, trudności z kontrolowaniem emocji.

Poza tym, dziecko, które staje się w swojej rodzinie rodzicem może porzucać dotychczasowe aktywności, zaniedbywać szkołę, swoje hobby, izolować się od znajomych. W to miejsce pojawić się może praca zarobkowa lub wręcz przeciwnie: złe towarzystwo, używki, a nawet konflikty z prawem! Czuje się bowiem dorosłe i tak tez zaczyna się zachowywać. Długotrwałe zjawisko parentyfikacji w rodzinie może przyczynić się do wykształcenia się u dziecka szeregu chorób somatycznych ale i zaburzeń psychicznych, w tym depresji, nerwicy, może prowadzić do zaburzeń odżywiania czy uzależnień behawioralnych.

Jak uniknąć zjawiska parentyfikacji?

Drogi Rodzicu, wiesz już, jak skomplikowane ale i jak niebezpieczne może być zjawisko parentyfikacji. Chroń przed nim swoje dziecko, pomogą Ci w tym poniższe wskazówki.

  • Nie zwierzaj się dziecku ze wszystkiego, są pewne kwestie, o których wiedzieć nie musi, staraj się szukać wtedy wsparcia u innych, dorosłych osób: rodziców, rodzeństwa, przyjaciół.
  • Nie wykorzystuj dziecka do pośredniczenia w kontaktach z byłym partnerem, nie wypytuj go, co tata/mama robi z nowym partnerem.
  • Ustal podział ról w rodzinie, obowiązki dla każdego i konsekwentnie tego przestrzegaj.
  • Zadbaj o zaspokojenie swoich potrzeb emocjonalnych oraz o to, aby były zaspokojone potrzeby emocjonalne Twojego dziecka.
  • Zadbaj o to, by dziecko było dzieckiem, by mogło się uczyć, realizować pasje, spełniać się towarzysko.
  • Bądź dla swojego dziecka przyjacielem ale przede wszystkim rodzicem: opiekunem, nauczycielem i powiernikiem.

Parentyfikacja a terapia

Wiele rodzin potrafi samodzielnie uporać się ze zjawiskiem parentyfikacji. Rodzic może dostrzec co dzieje się w jego rodzinie i w porę zaczyna odwracać role, przywracając pociechom dzieciństwo oraz poczucie bezpieczeństwa. Równocześnie zdejmuje z nich ciężar dbania o rodzinę. Bywa jednak i tak, że rodzi nie widzi nieprawidłowości w swojej rodzinie i dziecko - już jako osoba dorosła - sama zgłasza się na terapię. To pierwszy krok do sukcesu, podejmowana jest praca nad poczuciem własnej wartości, odpowiedzialnością za siebie i innych oraz przywróceniem sobie właściwej hierarchii wartości. Terapia w tym wypadku ma za zadanie poprawę jakości życia pacjenta ale i uchronienie go przed zjawiskiem parentyfikacji w rodzinie, jaką przyjdzie mu stworzyć.

Marlena Mokras
Kobieta, mama, żona, psycholog, pedagog, nauczyciel - kolejność nieprzypadkowa. Pasjonatka zdrowego stylu życia, lubiąca (chyba jak każda kobieta) śledzić trendy modowe i urodowe.

Komentarze