Definicja i wpływ popkultury (kultury popularnej) na wychowanie

Pojęcie wychowania bardzo często kojarzy się ze środowiskiem rodzinnym czy też obecnie ze szkołą, jako z dwoma kluczowymi czynnikami, które wpływają na kształtowanie się tożsamości człowieka. Faktycznie jednak zarówno w powszechnych źródłach wiedzy, jak i w literaturze przedmiotu podkreśla się, że wychowanie ma zdecydowanie szersze znaczenie i dotyczy wszelkich zjawisk związanych z oddziaływaniem środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, kształtującym jego tożsamość, osobowość i postawy.

Wychowanie zatem nie zawsze jest procesem celowym związanym z ukierunkowaniem działaniem na osobę innych osób lub grup osób. Wychowanie odbywa się także niejako "automatycznie", naturalnie, poprzez odbieranie przez osobę wszelkich bodźców z otoczenia.

Z teoretycznego punktu widzenia wychowanie nie różni się zatem obecnie od tego, jak wyglądało lata temu, ponieważ bez względu na okres historyczny na wychowanie wpływały właściwie wszystkie elementy środowiska człowieka. W praktyce jednak istniały zdecydowanie większe różnice, co wynika z faktu, iż człowiek był silnie związany ze środowiskiem rodzinnym, które wywierało ogromny wpływ na proces wychowania. Współcześnie sytuacja wygląda zupełnie odwrotnie - rodziny tracą coraz bardziej wpływ na to, jak wygląda proces wychowania, a coraz większą rolę zaczynają odgrywać środowiska rówieśnicze czy też środki masowego przekazu, jak chociażby Internet czy telewizja. Coraz większy wpływ na wychowanie mają nowoczesne autorytety, jak chociażby celebryci czy twórcy Internetowi. Najbliższe środowisko staje się zatem mniej istotne, a kluczowe - w wielu przypadkach - staje się środowisko dalekie.

Definicja popkultury

Ze względu na powyższe coraz istotniejsze w procesie wychowania stają się takie elementy, jak chociażby popkultura, zwana także kulturą popularną. Powszechne źródła wiedzy definiują popkulturę jako "kulturę przeznaczoną do masowego odbiorcy", a zatem z powyższego względu nazywana jest także niejednokrotnie kulturą masową. Teoretycznie zatem nie powinny istnieć w tym zakresie różnice odnośnie wieku odbiorców, ponieważ w teorii popkultura kierowana jest do wszystkich lub do większości, jednakże w praktyce trendy te zmieniają się wraz z przemianą pokoleniową. Ponadto istotnym przekaźnikiem jest dzisiaj Internet, a to medium jest narzędziem przede wszystkim osób stosunkowo młodych. Z tego właśnie względu istnieje spora różnica pokoleniowa w zakresie odbierania treści, przez co rodzice i wychowawcy nie zawsze są w stanie porozumieć się z podopiecznymi.

Wpływ popkultury na wychowanie

Popkultura nie wpływa jednak na proces wychowania w ten sam sposób, co rodzice i wychowawcy, którzy angażują się w tym zakresie w sposób aktywny - np. poprzez:

• nagradzanie;
• karanie za stosowanie przez wychowanków właściwych lub niewłaściwych wzorców zachowań;
• prowadzenie dwustronnej komunikacji itd.

Tymczasem popkultura nie posiada tego rodzaju charakterystycznych elementów, dlatego jej działanie wychowawcze wiąże się przede wszystkim w podsuwaniu młodym ludziom pewnych wzorców zachowań czy ideałów odnośnie określonych postaw. Szczególnie istotne są przy tym te przekazy, które w jakimś sensie odnoszą się do rzeczywistości, ponieważ kształtują one opinie młodych ludzi oraz ich postawy wobec tejże rzeczywistości.

Zazwyczaj popkultura w całości niemalże odwołuje się do pewnych identycznych postaw czy wartości, choć mogą w tym zakresie zachodzić pewne różnice w kontekście czasu. Współczesna popkultura może odnosić się zatem do innych elementów niż popkultura w przeszłości. Obecnie tymczasem kluczowym elementem, który pojawia się we właściwie wszystkich przekazach popkulturowych jest dążenie do przyjemności jako jednej z największych wartości w życiu. Przyjemność prowadzi bowiem do poczucia szczęścia, a to jest także bardzo istotny element współczesnego wzorca zachowań. Ideologia ta idzie jednak nieco dalej - szczęście trzeba osiągać, ponieważ jest największą wartością, lecz co gorsza jego osiąganie powinno odbywać się za wszelką cenę, a zatem bardzo często jego uzyskiwanie wiąże się z koniecznością krzywdzenia innych. Należy przy tym pamiętać, że szczęście może przynosić wiele pozytywnych działań, jak chociażby dbanie o drugiego człowieka, zajmowanie się rodziną czy budowanie trwałych relacje z innymi. Obecnie tymczasem szczęście i przyjemność wynikają przede wszystkim z doświadczeń na swój sposób ekscytujących, które naładowane są bodźcami emocjonalnymi. Bodźce te są silne, ale jednocześnie krótkotrwałe, co prowadzi do koniecznością ciągłego zaspokajania rosnących potrzeb. W praktyce jednak, zdaniem badaczy, nie da się w pełni dokonać spełnienia za pomocą tego rodzaju narzędzi, dlatego paradoksalnie człowiek stoi praktycznie cały czas w pozycji ciągłego niespełnienia. Wiele elementów popkultury podlega bowiem przestarzałości, co oznacza, że z czasem wychodzą one z mody, co oznacza, że człowiek musi nieustannie dążyć do pozyskiwania nowych środków, które są aktualnie w modzie.

Popkultura może zatem pełnić w teorii zarówno pozytywną, jak i negatywną rolę w procesie wychowania. Jeżeli bowiem w przekazach masowych będą dominowały pewne wartości, wówczas z całą pewnością wychowanie związane z popkulturą będzie stanowiło pozytywny element całości procesu wychowawczego. Niestety,  współcześnie tendencja wygląd raczej odwrotnie - obecnie w ramach popkultury stawia się nacisk na spełnianie własnych zachcianek i uzyskiwanie przyjemności za wszelką cenę, co bardzo często prowadzi nawet do krzywdzenia innych ludzi, bądź też po prostu realizowania swoich pragnień ich kosztem. Przedmiotowe traktowanie człowieka nie jest z całą pewnością w tym wypadku zjawiskiem pozytywnym (a wstępuje ono w sposób szczególny w kontekście relacji damsko-męskich). Z tego też względu zbytnie przesiąkanie młodych ludzi popkulturą może prowadzić do wielu negatywnych zjawisk w zakresie kształtowania osobowości.

Podsumowując należy podkreślić po raz kolejny, że we współczesnych czasach kultura masowa odgrywa ogromną rolę w wychowaniu młodego pokolenia i w procesie socjalizacji. Rodzice czy wychowawcy nie zawsze mają kontrolę nad tym, jakie konkretnie treści wpływają na ich wychowanków, co tym bardziej utrudnia przeciwstawianie się pewnym negatywnym trendom. Pomocne w tym zakresie może okazać się interesowanie się kulturą masową i przedstawianie młodym ludziom właściwych alternatyw, ponieważ wbrew pozorom w ramach szeroko rozumianej popkultury może znajdować się także wiele wartościowych treści. Poszukiwanie wspólnych zainteresowań także może w tym wypadku okazać się pomocne.