Osobowość chwiejna emocjonalnie, czyli osobowość borderline (BPD)

Silne pragnienie bycia z kimś oraz lęk przed uzależnieniem od tej osoby… te trudne i sprzeczne emocje są typowe dla pacjentów z zaburzeniem osobowości typu borderline (BPD - borderline personality disorder). Czym dokładnie jest zaburzenie BPD? Jakie objawy powinny nas zaniepokoić oraz jak pomóc osobie z tym problemem?

O zaburzeniach osobowości

Nieprawidłowości w naszym usposobieniu dzielimy na trzy podstawowe typy, z czego każdy z nich posiada kilka podtypów:

1. Typ podejrzliwy, osobowość:
   • paranoiczna;
   • schizotypowa;
   • schizoidalna.
2. Typ emocjonalno-impulsywny, osobowość:
   • antyspołeczna;
   • narcystyczna;
   • histrioniczna;
   • chwiejna emocjonalnie typu: impulsywnego oraz borderline.
3. Typ lękowy, osobowość:
   • zależna;
   • unikająca;
   • obsesyjno-kompulsywna.

Wielu specjalistów jest zgodnych, co do jednego: zaburzeń osobowości nie powinno się traktować jako choroby, jak grypy, schorzenia nowotworowego czy depresji. Usposobienie jest bowiem zespołem cech indywidualnych każdego człowieka, który warunkuje jego zachowanie się w różnych sytuacjach. To niejako mechanizm organizacji naszej psychiki, sprawia, że radzimy sobie w konkretny sposób w określonych momentach lub borykamy się z jakimiś problemami. Amerykański system klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM nie ujmuje nawet nieprawidłowości w charakterze w tych samych kategoriach, co innych, jak depresja czy nerwica.

Kiedy więc mówimy o zaburzeniach osobowości?

Możemy mieć je na uwadze, gdy funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie jest poważnie utrudnione lub niemożliwe poprzez konkretne cechy jej osobowości, które stanowią przeszkodę w normalnym przystosowaniu się. Pod pojęciem utrudnionego lub uniemożliwionego funkcjonowania rozumie się:

• trudności emocjonalne,
• złe samopoczucie,
• problemy w życiu prywatnym, towarzyskim i zawodowym.

Pacjenci z zaburzeniami osobowości bardzo często mają problemy w miejscu pracy, przejawiają trudności w relacjach z innymi, w tym z rodziną czy potencjalnym partnerem. Dodatkowo, borykają się z wieloma trudnościami natury emocjonalnej, w tym nadmierną impulsywnością lub apatią. Mogą cechować się gorszą podatnością na stres oraz nadmiernym perfekcjonizmem.

Jednym z zaburzeń osobowości jest osobowość z pogranicza, zwana bardziej fachowo osobowością chwiejną emocjonalnie typu borderline. Szacuje się, że diagnozuje się je u około 2% populacji. Czym jest, jakie są jej przyczyny, jak się objawia oraz jak można leczyć ten problem?

Osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline - czym jest?

Tą nazwę z języka angielskiego tłumaczymy jako osobowość z pogranicza. Jest to tożsame z jej istotą, ponieważ cechą osiową zaburzenia borderline jest niestabilność emocjonalna, balansowanie niejako na krawędzi wielu różnych emocji. Pacjenci, dotknięci tą nieprawidłowością borykają się z trudnościami w zakresie własnej tożsamości, odczuwają naraz lub krótko po sobie wiele sprzecznych emocji, męczy ich uczucie bezradności, uczucie pustki wewnętrznej. Zaburzenie to charakteryzuje się również lękiem przed porzuceniem, nieumiejętnością budowania prawidłowych relacji z innymi oraz pełnym niespójności wizerunkiem własnej osoby. U pacjenta z osobowością z pogranicza przeważają emocje negatywne, zwykle bardzo nasilone.

Przyczyny zaburzeń osobowości z pogranicza

Jaka jest geneza tego typu nieprawidłowości? Jakie czynniki sprawiają, że nie wykształca się ona prawidłowo, a pojawia się tyle negatywnych emocji, zwłaszcza lęku? Bardzo często za taki stan rzeczy odpowiedzialna jest kombinacja czynników natury biologicznej, czynników środowiskowych oraz psychologicznych. Nie bez znaczenia są, jak w przypadku każdego zaburzenia, najwcześniejsze oddziaływania ze strony rodziny pochodzenia oraz relacje z rodzicami, opiekunami czy też późniejsze relacje towarzyskie. Częściej diagnozuje się osobowość z pogranicza u osób, które w dzieciństwie narażone były na przemoc, przeżyły traumę (np. gwałt) lub porzucenie emocjonalne. Wśród przyczyn wymienić również można niestabilne relacje z rodzicami, które przekładają się na te, zawierane w późniejszym czasie. Jeśli chodzi o sferę biologiczną, wyróżnia się nieprawidłowości na poziomie neuroprzekaźnictwa. W tym wypadu najczęściej dobre rezultaty daje stosowanie farmakoterapii.

Objawy zaburzeń osobowości typu borderline

Najbardziej typowym dla tej nieprawidłowości objawem jest niestabilność emocjonalna, która pojawia się zwłaszcza w relacjach istotnych dla pacjenta. Pojawia się także wrażliwość na krytykę, odrzucenie, lęk przed porzuceniem, który jest zwykle wyolbrzymiany. Z drugiej strony pacjenci odrzucają ważne dla siebie osoby, chcąc w ten sposób odepchnąć od siebie myśli o ryzyku porzucenia przez nie. Według nich o wiele łatwiej kogoś opuścić, niż zostać opuszczonym. Żyją niejako między dwoma biegunami. Z jednej strony jest to lęk przed uzależnieniem do kogoś, a z drugiej ogromny lęk przed byciem samemu. Pacjentów z borderline cechuje także odczuwanie bardzo silnych emocji - niestety - zwykle negatywnych. Pojawia się silna złość, wręcz gniew lub wściekłość, reagowanie impulsywne, a nawet agresja. Zauważyć można również zwiększoną drażliwość, obniżenie nastroju, problemy z adaptacją oraz silny lęk.

Osoby z tym zaburzeniem wchodzą zwykle w krótkotrwałe i silnie nacechowane emocjonalnie relacje, w których nie ma mowy o zbudowaniu trwałego i stabilnego związku, który dałby poczucie bezpieczeństwa.

Wszystkie te objawy powodują, że pacjenci odczuwają niewielką radość z życia, stale towarzyszy im wewnętrzny niepokój oraz lęk, które mogą powodować nasilanie się negatywnych zachowań, w tym zachowań impulsywnych, np. zbyt szybka jazda autem, zażywanie substancji psychoaktywnych czy przygodny seks oraz sytuacje autodestrukcyjne, w tym samouszkodzenia czy nawet próby samobójcze.

Cechuje ich również niska samoocena oraz niewielka pewność siebie, co może powodować wiele trudności, zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym.

Diagnoza osobowości borderline

Zdiagnozowanie usposobienia chwiejnie emocjonalnego typu borderline jest bardzo trudne. Aby stwierdzić, że dana osoba cierpi na to zaburzenie, powinny wystąpić co najmniej trzy spośród poniższych czynników:

• niespójności w obrazie własnej osoby;
• brak preferencji oraz celów w życiu oraz brak chęci ich posiadania;
• stałe uczucie wewnętrznej pustki;
• angażowanie się w związki niestabilne emocjonalnie, prowadzące do wielu kryzysów;
• usilne unikanie porzucenia emocjonalnego;
• potrzeba kontrolowania innych ludzi w obawie przed odrzuceniem;
• próby samouszkodzenia lub samobójstwa oraz groźby takich prób;
• zachowania impulsywne, również w sferze seksualnej;
• niestabilność emocjonalna, labilność nastroju;
• odczuwanie emocji nieadekwatnych do sytuacji, np. zbyt silny gniew.

Diagnozowaniem zaburzeń usposobienia zajmuje się lekarz psychiatra. Jego zadaniem jest również diagnoza pod kątem problemu borderline. Korzysta on z kwestionariusza wywiadu klinicznego, zgodnie z wyżej opisanymi kryteriami, w zależności od potrzeb może go pogłębić. Dodatkowo przeprowadzana jest obserwacja, warto wzbogacić także diagnozę o szereg badań medycznych, w tym neurologicznych, jak EEG. Warto przeprowadzić także diagnozę różnicową z innymi nieprawidłowościami charakteru, w tym z typem impulsywnym ale i depresją czy schizofrenią oraz chorobą afektywną dwubiegunową. Obawy tych zaburzeń są na tyle nieswoiste, że mogą sugerować wiele z nich naraz lub być dla diagnosty mylące.

Uzyskanie lekarskiej diagnozy, która brzmi: "osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline" jest dla pacjenta zazwyczaj trudne, niezrozumiałe lub też spotyka się z jego oporem. Choć problem ten nie jest klasyfikowany jako choroba, wymaga jednak specjalistycznej terapii.

Jak leczyć zaburzenie osobowości z pogranicza?

Skoro ten typ nie jest chorobą, to czy można go wyleczyć? Nie, ale wyspecjalizowana terapia może znacząco poprawić jakość życia osoby cierpiącej na zaburzenie borderline. W wielu wypadkach niezbędna jest także farmakoterapia (zwykle są to leki przeciwpsychotyczne oraz przeciwdepresyjne) lub hospitalizacja, nadal jednak to psychoterapia jest podstawą w leczeniu tego problemu. Ma ona na celu zmianę modelu funkcjonowania danej osoby, w tym naukę nazywania przeżywanych emocji oraz nawiązywanie zdrowych relacji międzyludzkich. Na spotkaniach pacjent uczy się korzystać z dojrzałych mechanizmów radzenia sobie z emocjami oraz wyposaża się w umiejętności pracy z lękiem i stresem. Psychoterapia jest zwykle oddziaływaniem długoterminowym.

Jak żyć z osobą ze stwierdzonym zaburzeniem borderline?

Nie oszukujmy się, życie z osobą, u której stwierdzono osobowość z pogranicza nie należy do najłatwiejszych. W relacji pacjent z borderline jest zdystansowany i obawia się zbliżyć, ale z drugie strony obawia się odrzucenia i chce za wszelką cenę kontrolować drugą stronę. Tak naprawdę pragnie bliskości, której bardzo się obawia.

Warto wiedzieć o kilku istotnych kwestiach, aby móc postępować z bliską osobą jak najlepiej potrafimy. Przede wszystkim należy dobrze poznać to zaburzenie, jego przyczyny, objawy i metody terapii. Pozwoli nam to patrzeć na oznaki u osoby bliskiej jako na symptomy zaburzenia, a nie zachowania wynikające ze złośliwości. Pomoże nam to zwiększyć empatię w stosunku do osoby chorej, zamiast narastania w jej kierunku złości czy frustracji.

Bardzo istotne jest postawienie bliskiemu granic: konkretnych, jasnych i nieprzekraczalnych. Powinniśmy być konsekwentni i przypominać o tym, co ustaliliśmy. Warto pamiętać, aby nie przejmować negatywnych myśli i emocji osoby chorej, nie poddawać się jej schematom działania. Dużo pracy należy włożyć w wypracowanie właściwych form komunikacji, należy unikać sprzeczek i słuchać tego, co mówi druga strona. Warto pamiętać o empatii ale i konsekwencji oraz szczerości.

Wiele osób, które podejrzewają u kogoś bliskiego dowolne zaburzenie osobowości lub jest ono już zdiagnozowane, starają się za wszelką cenę zmusić ją do podjęcia terapii. Nie należy tego robić, należy jednak namawiać ją sukcesywnie, tłumacząc, że wpłynie to pozytywnie na jej samopoczucie i ich relację.