Przemoc psychiczna - przyczyny, objawy, metody pomocy

Mianem przemocy określamy takie działanie wobec drugiego człowieka, którego zamiarem jest zrobienie mu krzywdy, czy to w sensie fizycznym, czy emocjonalnym. O ile przemoc fizyczna i jej objawy bywają łatwiejsze do rozpoznania przez osoby postronne, o tyle przemoc psychiczna bywa latami niezauważona, a ofiara milczy ze strachu lub bezradności. Przemoc psychiczna bywa więc nie mniej bolesna dla ofiary niż przemoc fizyczna. Czym dokładnie jest przemoc psychiczna, jakie są jej formy, skąd bierze się w ludziach ten rodzaj przemocy oraz jak można pomóc jej ofiarom?

Przemoc psychiczna

Przemoc psychiczna jest o wiele bardziej groźna, ponieważ jej objawy są trudniejsze do zauważenia, gdyż nie zostawia śladów na ciele: zostawia je na duszy. Choć wiele osób uważa, że przemoc to bicie, popychanie, gwałty, molestowanie… To przemocą jest praktycznie każda czynność, która ma na celu sprawienie komuś bólu, czy to fizycznego czy emocjonalnego. Tego drugiego dotyczy właśnie przemoc psychiczna - jej celem jest zadanie emocjonalnego cierpienia:

• upokorzenie,
• ośmieszenie,
• spadek samooceny i pewności siebie,
• zmuszenie do uległości.

Niestety, z przemocą psychiczną możemy mieć do czynienia praktycznie w każdej sferze funkcjonowania społecznego: w rodzinie, w tym w relacji rodzic-dziecko, w małżeństwie i każdym innym związku partnerskim, w pracy, w grupie zawodowej, w gronie przyjaciół. Choć jej metody są różne, cel i skutek jest taki sam: osłabienie emocjonalnego i psychicznego zdrowia ofiary oraz uzyskanie własnych korzyści.

Przyczyny przemocy psychicznej

Wiele osób zadaje sobie pytanie: dlaczego ktoś dopuszcza się stosowania przemocy fizycznej i krzywdzi - najczęściej - najbliższe mu osoby? Hipotez takiego stanu rzeczy jest wiele. Znaczenie przypisuje się czynnikom genetycznym oraz osobowościowym. Możemy bowiem dziedziczyć pewne skłonności do stosowania przemocy: rozładowania w ten sposób napięcia czy odreagowana frustracji i podniesienia swojej pewności siebie kosztem innych. Bardzo często sprawcami przemocy psychicznej zostają więc osoby o niskiej samoocenie, zakompleksione, które swoją wyższość chcą ukazać właśnie w ten sposób: upokarzając i ośmieszając bliskie osoby.

Stosowanie psychicznej przemocy może być również efektem doświadczeń z przeszłości, np. gdy sami byliśmy jej świadkami czy też ofiarami. Agresorami w dorosłym życiu mogą stać się osoby, które w dzieciństwie były narażone na stosowanie przemocy psychicznej czy też fizycznej. Emocjonalna trauma, jakiej doświadczyły, może spowodować, że w przyszłości utrwalony zostanie taki właśnie wzorzec funkcjonowania w relacji: agresor i ofiara, a one same przejmą teraz rolę sprawcy.

Objawy przemocy psychicznej

Jakie działania wobec ofiary mogą być uznawane za przemoc psychiczną? Niestety, jest ich bardzo wiele. Należą do nich między innymi:

• narzucanie swoich poglądów i przekonań przy jednoczesnym braku akceptacji zdania drugiej strony;
• wyśmiewanie, ośmieszanie przy innych;
• upokarzanie, krytykowanie, wytykanie błędów i słabszych stron;
• obrażanie, używanie wulgaryzmów wobec ofiary;
• prowokowanie do kłótni, wymiany zdań, potyczek słownych;
• wzbudzanie w ofierze poczucia winy, np. "To wszystko przez Ciebie";
• zastraszanie, grożenie, stosowanie szantażu emocjonalnego;
• stałe kontrolowanie drugiej osoby, jej działań, zachowań;
• izolowanie od rodziny, bliskich, wymuszanie spędzania czasu z agresorem lub samotnie ale i wybieranie grona, w którym może przebywać, np. bliscy sprawcy, którzy również mogą stosować przemoc psychiczną;
• wymuszanie podporządkowania oraz posłuszeństwa wobec sprawcy przemocy;
• umniejszanie znaczenia ofiary poprzez zmniejszanie jej pewności siebie i samooceny, np. "Jesteś nikim", "Do niczego się nie nadajesz";
• wmawianie zaburzenia lub choroby psychicznej;
• chorobliwa zazdrość, podejrzliwość;
• zmuszanie do konkretnych zachowań, np. kłótni z rodziną pochodzenia, przyjaciółmi, zrezygnowania z pracy;
• ograniczanie snu, jedzenia oraz relaksu.

Pamiętaj, objawem przemocy psychicznej może być każde zachowanie sprawcy, które sprawia, że czujesz się źle, spada Twoja samoocena, pewność siebie, pojawia się poczucie smutku, żalu i beznadziejności.

10 sygnałów, że prawdopodobnie jesteś ofiara przemocy psychicznej

Rozpoznanie przemocy psychicznej nie należy do najłatwiejszych, zwykle bowiem nie zostawia ona widocznych śladów, jak przemoc fizyczna. Symptomami, które możemy zaobserwować są zwykle objawy emocjonalne, w tym obniżenie pewności siebie i samooceny. Przemoc psychiczną może sugerować kilka zachowań. Zastanów się, czy nie dotyczą Ciebie lub kogoś z Twoich bliskich. Poniżej spis 10 typowych, ale o nieoczywistych oznakach, które sprawiają, że możesz być ofiarą przemocy psychicznej. Zastanów się szczerze, czy poniższe stwierdzenia mogą Cię dotyczyć.

1. Czujesz się gorsza/y od innych, stale krytykowana/y i ośmieszana/y;
2. Masz poczucie winy przez to, jak ktoś Cię traktuje;
3. Czujesz się bezsilna/y, ale nie możesz swobodnie mówić o swoich uczuciach, bo jesteś stale kontrolowana/y;
4. Czujesz się mniej ważna/y, ponieważ stale ktoś narzuca Ci swoją wolę, swoje zdanie;
5. Nie doświadczasz miłości i czułości, a za to otrzymujesz krytykę, chłód emocjonalny czy obojętność;
6. Czujesz się samotna/y, ponieważ ktoś ogranicza Ci kontakty z rodziną, bliskimi, przyjaciółmi;
7. Wątpisz w swoje możliwości, ponieważ ktoś stale neguje Twoje zachowania;
8. Brakuje Ci energii i zapału do działania;
9. Znacznie spadła Twoja samoocena i poczucie własnej wartości;
10. Nie umiesz z nikim rozmawiać o swoich problemach, czujesz się bezradna/y i pozostawiona/y sama/sam sobie.

Uwaga: test ma charakter poglądowy i nie zastąpi wizyty u specjalisty czy rozmowy z psychologiem.

Jak pomóc ofierze przemocy psychicznej?

Wiele z powyższych stwierdzeń wydaje się znajomych? Wydaje Ci się, że jesteś ofiarą przemocy psychicznej? Przerwij milczenie! Pamiętaj, że nikt nie ma prawa Cię krzywdzić, wywierać na Tobie presji, obrażać Cię ani upokarzać. Mów o swojej krzywdzie, szukaj pomocy i wsparcia u bliskich ale i w szeregu instytucji czy u osób, zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy: u policji, asystentów rodziny, kuratorów. Zgłoś się do odpowiednich instytucji i nie pozwól, aby ktoś Cię krzywdził nawet, gdy jest to bliska osoba. Zastanów się nad podjęciem terapii psychologicznej, która pomoże Ci wyjść z roli ofiary oraz na odbudować poczucie własnej wartości.

A może ktoś z Twoich bliskich inaczej się zachowuje? Wyraźnie unika kontaktu, przestał wierzyć w siebie, jego samoocena jest znacznie zaniżona… Być może jest ofiarą przemocy psychicznej, czuje się przez to bezradny i pełen lęku… Zaoferuj swoje wsparcie, ale nie bądź nachalna/y. Zasugeruj, że jesteś i że pomożesz, gdy będzie tej pomocy potrzebować. Zasugeruj, gdzie może szukać pomocy, wskaż odpowiednie osoby i instytucje.

Pamiętaj, przemoc psychiczna jest przestępstwem, reguluje to kodeks karny, a dokładniej artykuł 207, paragraf 1, według którego: "Znęcanie się fizyczne lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny - podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat".

Poniżej kilka przydatnych numerów telefonów oraz miejsc, gdzie warto szukać pomocy w przypadku bycia świadkiem lub ofiarą przemocy psychicznej.

• Numer alarmowy 112;
• rejonowy Komisariat Policji;
• Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie, znana jako "Niebieska Linia": 800-120-002.

Warto zadzwonić również do Telefonu Zaufania czy skorzystać ze wsparcia jakie oferuje Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie. W całym kraju działa również sieć Specjalistycznych Ośrodków Wparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie. Znajduje się ich w naszym kraju kilkadziesiąt, po kilka lub kilkanaście w każdym województwie. Pamiętaj, z przemocą psychiczną, tak, jak każdym innym jej rodzajem, należy walczyć, potępiać ją oraz wzmacniać w jej ofiarach zapał do walki o siebie: swoją wartość, wolność i szczęście.