Ostracyzm społeczny - forma wykluczenia - przyczyny, skutki

Ostracyzm, jako forma wykluczenia społecznego, znany był już w czasach starożytnych, wtedy przyjmował postać sądu ludu, który decydował, kogo wygnać za domniemane działanie przeciwko demokracji. Obecnie ostracyzm przyjmuje formę wykluczenia z grupy poprzez stosowanie różnych technik, od obojętności po jawna niechęć. Jakie skutki dla jednostki ma ostracyzm towarzyski i jak mu przeciwdziałać?

Ostracyzm dawniej i obecnie

Ostracyzm jest rodzajem zachowania społecznego, wywodzącego się ze starożytnej Grecji, gdzie był stosowany jako rodzaj osądzenia: sąd skorupkowy był znaną w tamtych czasach praktyką polityczną, mającą na celu wyeliminowanie osoby, która - według ogółu - zagrażała demokracji.

Niestety, sąd skorupkowy miał niewiele wspólnego z prawdziwym, sprawiedliwym sądownictwem. Wyroki były bardzo subiektywne, a karą miało być wygnanie jej na 10 lat. Jej imię ryto na skorupkach, skąd nazwa sądu. Głosowanie miało charakter tajny, było w starożytności bardzo popularne ale i okrutne.

Co ciekawe, termin ostracyzmu przetrwał do dnia dzisiejszego, oczywiście w nieco innej formie. Obecnie możemy mówić o ostracyzmie społecznym czy też towarzyskim. Mianowicie - ostracyzm społeczny obejmuje on próbę wyeliminowania jednostki, napiętnowania jej, odrzucenia jej. To jedna z form wykluczenia społecznego. Ostracyzm społeczny czy też towarzyski również jest niejako karą dla danej osoby, nierzadko stosowaną zupełnie bezpodstawnie. Różne są jego przyczyny jak i formy przejawiania ostracyzmu.

Przyczyny ostracyzmu społecznego

Skąd bierze się chęć do ostracyzmu społecznego, do wykluczania danej osoby ze środowiska w jakim żyje, z grupy w jakiej funkcjonuje? Przyczyn jest wiele. Można do nich zaliczyć przede wszystkim:

• zazdrość, skierowaną do danej osoby, możemy jej zazdrości pozycji, dokonań, urody, statusu finansowego, prestiżu ale również cech charakteru. Nierzadko ostracyzm kierowany jest wobec osoby, którą tak naprawdę podziwiamy, a której zazdrościmy tego, jaka jest.
• trudnościami w porozumieniu się, np. gdy dana osoba ma inne zdanie na dany temat, a nie potrafimy z nią poprowadzić rzeczowej dyskusji, wolimy wykluczyć ją z grupy i sprawić, by została sama ze swoimi poglądami, tym samym przekonując innych do swojego stanowiska;
• brak tolerancji, np. gdy skierowany jest wobec osoby niepełnosprawnej, z wadą wymowy czy jakąkolwiek inną formą odmienności, ta przyczyna odnosi się oczywiście do rasistów oraz osób które piętnują cudzoziemców oraz przedstawicieli innych kultur, np. kultury romskiej ale i osoby homoseksualne.
• Stereotypy, które sprawiają, że myślimy bardzo szablonowo, generalizujemy, np. uważamy, że wszystkie blondynki są mało bystre: mogą być one tym samym ofiarami ostracyzmu w towarzystwie.

Ostracyzm społeczny jest więc stosowany przez:

• osoby mało pewne siebie,
• mające trudności w kontaktach z innymi,
• osoby mało tolerancyjne,
• osoby z bardzo niskim poziomem asertywności oraz empatii.

Nierzadko są to ludzie egoistyczni, o narcystycznych cechach charakteru, również cynicy.

Jak objawia się ostracyzm społeczny - formy wykluczenia

Jakie formy przyjmuje ostracyzm społeczny? Jak pokazujemy innym, że wykluczamy ich ze środowiska, z grupy społecznej? Form jest co najmniej kilka, od tych najmniej agresywnych do tych, w których może pojawiać się przemoc. Podzielmy je na trzy grupy.

Obojętność wobec danej osoby
Najmniej agresywna forma, ale nierzadko bardzo bolesna - obojętność wobec osoby, którą chcemy wykluczyć. Osoba ta jest jawnie lekceważona, przerywa się jej wypowiedzi lub w ogóle nie dopuszcza do głosu, jej wypowiedzi mogą zostać wyśmiane, ale nie wprost, np. poprzez stwierdzenie: "Jak ktoś mógł tak pomyśleć…", nikt nie zwraca się do niej po imieniu, raczej bezosobowo lub w ogóle, obojętność przejawia się również w omijaniu jej w zaproszeniu na ważne wydarzenia, zwykle traktuje się ją dosłownie "jak powietrze". Takie traktowanie może bardzo szybko doprowadzić do negatywnych skutków dla zdrowia psychicznego, jakich? O tym za chwilę.

Jawna niechęć wobec danej osoby
Kolejną formą wykluczenia jest jawne okazywanie niechęci. Osoba jest wyśmiewana, szydzi się z niej, może zostać publicznie skrytykowana, obrażona. W ten sposób zwykle próbuje się wykluczyć osoby, którym czegoś zazdrościmy ale i ci, których nie akceptujemy, np. ze względu na odmienność.

Agresja wobec danej osoby
Niestety, nierzadko ostracyzm przybiera formę jawnej agresji i przemocy, skierowanej w stronę osoby wykluczonej. Zwykle jest to agresja słowna, ale nierzadko również fizyczna: osoba może być szturchana, popychana, a nawet bita. Zwykle jest tak w przypadku ostracyzmu, spowodowanego pobudkami rasistowskimi.

Skutki ostracyzmu społecznego

Jakie skutki może mieć ostracyzm społeczny dla osoby, która jest wykluczona? Może on oczywiście przyczynić się do spadku samooceny oraz pogorszenia pewności siebie. Ponadto, ostracyzm może przyczynić się do zachorowania na wiele poważnych schorzeń, w tym depresję, nerwicę czy fobię. W skrajnych przypadkach może przyczynić się do powstania myśli samobójczych!

Ostracyzm - ciekawostki

Ostracyzm społeczny jest pojęciem bardzo szerokim i można go powiązać z wieloma innymi pojęciami. Poniżej kilka ciekawostek, związanych z ostracyzmem społecznym.

Jako jedną z form ostracyzmu można uznać mizoginizm, czyli niechęć wobec kobiet
Zwykle cierpią na nią mężczyźni, ale nie tylko: wiele pań odczuwa niechęć wobec innych kobiet, zwykle wynika ona z zazdrości. Analogicznym terminem jest mizoandria, czyli patologiczna niechęć wobec mężczyzn. Formy okazywania niechęci są tożsame z formami ostracyzmu społecznego.

Ostracyzm społeczny jest niestety częstym zjawiskiem w polskich szkołach
Wykluczani są uczniowie, który się wyróżniają, np. są bardzo dobrymi uczniami, mają inny kolor skóry, również Ci, którzy mają nietypowe poglądy lub zdradzają tendencje homoseksualne. Ostracyzm w szkole może być jedną z przyczyn fobii szkolnej.

Ostracyzm jest częstym zjawiskiem w miejscu pracy
Nierzadko przyjmuje on formę mobbingu: może występować między pracownikami, a także na linii pracownik-przełożony. Długotrwały ostracyzm w pracy może skutkować wypaleniem zawodowym ale i wieloma chorobami, w tym nerwicą czy depresją.

Jak walczyć z ostracyzmem społecznym?

Czy istnieją osoby walki z ostracyzmem społecznym? Co zrobić, jeśli jesteśmy jego ofiarami lub osobami postronnymi? Ofiara ostracyzmu społecznego nie musi być stroną bierną, powinna szukać pomocy, zarówno u bliskich, jak i u specjalistów.

Jeśli jednak to Ty czujesz, że pojęcie ostracyzmu społecznego Cię dotyczy, przerwij ten łańcuch nienawiści, nie pozwól się stłamsić! Proś o pomoc, korzystaj ze wsparcia i walcz o siebie. Jeśli zaś jesteś świadkiem ostracyzmu społecznego, sprzeciw się temu, co obserwujesz, wesprzyj osobę piętnowaną, zaproponuj jej pomoc. Nie przyglądaj się biernie pomocy i nie przyłączaj się do oprawców. Choć ostracyzm społeczny rzadko posuwa się do agresji fizycznej, przemoc psychiczna jest nie mniej bolesna dla ofiary. Wyraź głośno swój sprzeciw i nie pozostań obojętny na czyjeś cierpienie.