Neurozy - przyczyny, rodzaje, objawy, metody leczenia

Neurozy to dawne określenie zaburzeń nerwicowych, zwanych również lękowymi. Jest to grupa zaburzeń psychicznych, obejmujących przezywanie lęku, niepokoju, odczuwanie tych emocji o różnym nasileniu oraz z różnorodnymi objawami towarzyszącymi.

1. Fobie

Fobie to największa grupa neuroz, obejmująca zaburzenia nerwicowe, objawiające się odczuwaniem silnego, irracjonalnego lęku już na samą myśl o przedmiocie fobii. Może być nim praktycznie wszystko:

• dana osoba (np. nauczyciel),
• zwierzę (np. pies),
• przedmiot lub substancja (np. krew),
• zjawisko (np. burza),
• sytuacja (np. występowanie publiczne).

Do najpopularniejszych fobii należą:

• arachnofobia (lęk przed pająkami),
• agorafobia (lęk przed otwartą przestrzenią),
• klaustrofobia (lęk przed przebywaniem w zamkniętych pomieszczeniach).

Przyczyny fobii

Przyczyny fobii są zwykle różnorodne i trudno je jednoznacznie określić. Wśród możliwych przyczyn zaburzeń fobicznych wyróżnia się - proponowane przez behawiorystów - warunkowanie klasyczne, czyli mechanizm uczenia się, polegający na kojarzeniu danego bodźca z określoną reakcją. Jeśli osobie dany bodziec skojarzy się z czymś niebezpiecznym, np. dziecko jest straszone dużymi psami, po pewnym czasie może nastąpić reakcja fobiczna: dziecko zaczyna bać się psów. Z kolei zwolennicy teorii psychoanalizy uważają, że za fobie odpowiedzialne są nasze nieświadome mechanizmy, jak na przykład przeniesienie agresji. Jeśli umiejscowimy ją w konkretnym bodźcu, możemy zacząć się go bać i tak powstaje mechanizm fobii. Z kolei w psychologii ewolucyjnej mówi się o tak zwanym mechanizmie przystosowawczym, który tłumaczyć może lęk przed pająkami, gadami czy psami: obawiamy się tego, co naprawdę może nam zagrażać.

Objawy fobii

Jak objawiają się fobie? Przede wszystkim pojawia się silny, paniczny wręcz lęk już na samą myśl o bodźcu fobicznym. Jest on o wiele silniejszy w kontakcie z danym bodźcem, pojawiają się objawy:

• somatyczne;
• emocjonalno-poznawcze.

Fobie somatyczne

• Duszności, trudności z oddychaniem, ucisk w klatce piersiowej;
• Drżenie i wzmożona potliwość dłoni lub/i całego ciała;
• Ból brzucha, nudności, wymioty, brak apetytu;
• Trudności z zasypianiem, bezsenność;
• Bóle i zawroty głowy, szum w uszach.

Fobie emocjonalno-poznawcze

• Drażliwość, wybuchowość;
• Problemy z mową, jąkanie się;
• Trudności w koncentrowaniu uwagi, skupieniem się;
• Problemy z pamięcią.

Osoba z fobią może także nadmiernie koncentrować się na bodźcu, który wywołuje takie objawy, np. gdy obawia się burzy już niewielka ciemna chmura na niebie może powodować, że nie wyjdzie ona z domu, ponieważ obawia się, że za chwile zacznie się burza.

Jak leczy się fobie?

Podstawą terapii są spotkania z psychologiem, możliwe jest włączenie farmakoterapii, zwłaszcza przy bardzo silnych objawach lękowych. Stosuje się zwykłe łagodne środki uspokajające. Psychoterapia z kolei polega na oswajaniu z bodźcem fobicznym, doskonałe rezultaty daje technika stopniowej ekspozycji, czyli pozostawanie w kontakcie w bodźcem lękowym w czasie terapii, np. oglądanie obrazków pająków, następnie kontakt bezpośredni z pająkiem itp. W czasie ekspozycji pacjentowi towarzyszy terapeuta, później może on zostawać sam na sam z bodźcem lekowym i przepracowywać z psychologiem swoje emocje. Równolegle prowadzony jest trening radzenia sobie z negatywnymi emocjami, stresem oraz wprowadzane są różnorodne metody relaksacji.

Fobia społeczna

To rodzaj fobii, który należy wyróżnić na tle innych: to lęk przed konkretnymi lub wieloma sytuacjami społecznymi, czyli przebywaniem wśród innych ludzi i wchodzeniem z nimi w interakcje. To fobia, niosąca poważne konsekwencje dla jednostki, może współistnieć z innymi zaburzeniami, ale nie jest to regułą. Bardzo często fobia społeczna mylona jest z nieśmiałością, co utrudnia postawienie poprawnej diagnozy. Należy jednak pamiętać, że nieśmiałość jest cechą charakteru, która może utrudniać nam funkcjonowanie społeczne, fobia społeczna zaś to poważna choroba psychiczna, wymagająca kompleksowej diagnozy oraz leczenia.

Skąd bierze się fobia społeczna?

Może być spowodowana zaburzeniami biologicznymi, w tym zakłóceniami w przekaźnictwie hormonów oraz mieć związek z czynnikami genetycznymi. Największe znaczenie przypisuje się jednak czynnikom osobowościowym, środowiskowym i emocjonalnym. Fobia społeczna może pojawić się więc u osób, które:

• mają bardzo niską samoocenę,
• są nieśmiałe,
• są przekonane o tym, że inni negatywnie ich postrzegają,
• były wychowywane przez nadopiekuńczych lub surowych rodziców;
• mają liczne kompleksy;
• przeżyły traumę emocjonalną, np. były ofiara gwałtu, molestowania, odrzucenia emocjonalnego itp.

Objawy fobii społecznej

Fobia społeczna objawia się podobnie jak inne fobie: pojawia się silny lęk o szereg wypisanych wyżej objawów somatycznych oraz emocjonalno-poznawczych. Kiedy mamy z nimi do czynienia? Pojawiają się one, gdy jednostka znajduje się w danej sytuacji społecznej, np. w sklepie czy miejscu pracy lub tez na samą myśl o niej, np. o wyjściu z domu. Bardzo nasilone objawy i nieleczona fobia społeczna mogą przyczynić się do tego, że dana osoba będzie unikała jakichkolwiek wyjść z domu, aby unikać lęku. Tym właśnie różni się fobia od nieśmiałości: w przypadku fobii objawy są o wiele silniejsze, w wielu przypadkach uniemożliwiają jednostce normalne funkcjonowanie, powodują izolację społeczną, depresję i wiele innych negatywnych skutków.

Jak leczy się fobię społeczną?

Niezbędne jest udanie się do specjalisty, w tym psychologa czy psychoterapeuty. Spotkania mają na celu oswajanie z lękiem i stopniowe wchodzenie w relacje społeczne, jak również naukę prawidłowego nawiązywania relacji z innymi oraz kontrolowania swoich emocji. Doraźnie możliwe jest stosowanie farmakoterapii.

Fobia szkolna

Rodzajem fobii społecznej jest fobia szkolna - obejmuje odczuwanie silnego lęku przed chodzeniem do szkoły uczęszczaniem na zajęcia. Uczeń może bać się konkretnych lekcji, nauczycieli lub sytuacji, jakie mają miejsce w szkole, np. ustnych odpowiedzi, interakcji z kolegami i koleżankami, pisaniem sprawdzianów itp. Fobia szkolna może być spowodowana wieloma czynnikami, m.in.:

• trudnościami w nauce: ze wszystkich lub konkretnych przedmiotów;
• niepełnosprawnością lub innym problemem dziecka, np. wada wymowy;
• odrzuceniem rówieśniczym, wyśmiewaniem przez kolegów;
• traumatyczną sytuacją, przeżytą na terenie szkoły itp.

Objawy i skutki fobii szkolnej

Uczeń z fobią szkolną przeżywa silny lęk już na samą myśl o pójściu do szkoły, pojawia się szereg objawów somatycznych: ból głowy, duszności, bóle brzucha, nudności, wymioty, brak apetytu, problemy ze snem. Ponadto, dziecko jest drażliwe, zalęknione, może być bierne, apatyczne ale i agresywne. Bardzo trudno jest szybko i prawidłowo zdiagnozować fobię szkolną, ponieważ jej objawy są niespecyficzne, a sama fobia może przypominać wiele innych zaburzeń i trudności, jej objawy bardzo często uznawane są przez rodziców i nauczycieli za dziecięce lenistwo, brak chęci do nauki i próbę uniknięcia odpowiedzialności i wypełniania swoich obowiązków.

Leczenie fobii szkolnej

Dziecko z fobią szkolną wymaga kompleksowego wsparcia ze strony szkoły: nauczycieli oraz kolegów i koleżanek, wsparcia rodziców oraz oczywiście fachowej pomocy psychologicznej. Doraźnie możliwe jest wprowadzenie farmakoterapii, np. łagodnych leków uspokajających.

2. Zespół stresu pourazowego (PTSD)

Zespół stresu pourazowego, zwany w skrócie PTSD, to zaburzenie lękowe, które może pojawić się na skutek przeżytej traumy, np. bycia ofiarą napadu, klęski żywiołowej, uczestnikiem wypadku, ofiarą molestowania, gwałtu czy też innego, trudnego doświadczenia: śmierci bliskiej osoby lub nawet rozwodu. PTSD bardzo często diagnozowano u weteranów wojennych, obecnie również diagnozuje się je u osób, które powróciły z misji. Szacuje się, że PTSD może dotykać nawet co 10 osobę, o wiele częściej są to kobiety. Jest to związane z większą wrażliwością emocjonalną pań.

Jak objawia się PTSD?

Aby zdiagnozować zespół stresu pourazowego musi pojawić się równocześnie kilka specyficznych objawów, w tym:

• uporczywe powracanie trudnych wspomnień, osoba stale wspomina przykre doświadczenia, analizuje je, wydawać się może, że wręcz "przeżywa je po raz kolejny", pojawić się mogą również sny o tej tematyce;
• omamy i złudzenia mogące świadczyć o tym, że osoba przeżywa trudną sytuację, np. wydaje się jej, że czuje swąd spalenizny, jeśli była uczestnikiem pożaru itp.
• silny irracjonalny lęk i niepokój, odczuwany praktycznie cały czas;

Pojawiają się również objawy emocjonalne, w tym zwiększona drażliwość, łatwe wpadanie w złość, zmienność nastrojów, trudności z zasypianiem, problemy ze skupieniem uwagi. Objawy dotyczą praktycznie każdej sfery funkcjonowania, widoczne są zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym.

Jak leczy się PTSD?

Zespół stresu pourazowego wymaga specjalistycznej terapii, w tym uczęszczania na spotkania z psychologiem. Dodatkowo, włączana jest farmakoterapia, najczęściej leki przeciwdepresyjne oraz uspokajające.

3. Zespół lęku uogólnionego

Mianem zespołu lęku uogólnionego nazywamy zaburzenie lękowe, które polega na odczuwaniu nieuzasadnionego lęku praktycznie cały czas. Osoba cierpiąca na to zaburzenie obawia się czegoś ale nie wie, czego konkretnie. Stale jest poddenerwowana, zaniepokojona, boi się o siebie, bliskich.

Przyczyny lęku uogólnionego

Wśród przyczyn wymienia się zaburzenia w przekaźnictwie hormonów oraz czynniki psychologiczne, w tym nadmierne przywiązanie do rodziców w dzieciństwie, które objawia się w dorosłym życiu niską samooceną oraz lękiem przed samodzielnym działaniem. Takie zaburzenie diagnozuje się również częściej u osób, które posiadają cechy osobowości zależnej lub unikającej.

Leczenie zaburzenia

Leczenie zespołu lęku uogólnionego obejmuje terapię psychologiczną, doraźnie stosować można łagodne leki uspokajające. W poważniejszych przypadkach wdrażane jest leczenie specjalistyczne, w tym leki przeciwdepresyjne oraz przeciwpsychotyczne.

4. Zespół lęku napadowego (napady paniki)

Zespół lęku napadowego to neuroza, która obejmuje występujące w różnym odstępie czasu napady silnego, panicznego lęku bez wyraźnej przyczyny. Geneza zaburzenia obejmuje zaburzenia natury biologicznej oraz czynniki psychologiczne, w tym błędne schematy poznawcze, np. gdy coś kojarzy się nam z niebezpieczeństwem, choć w rzeczywistości nie może nam zagrozić.

Jak wygląda napad paniki?

Zaczyna się zwykle nagle od silnego, narastającego lęku, osoba na niego cierpiąca poci się nadmiernie, trzęsą się jej ręce, może krzyczeć, płakać, cierpieć na bóle, zawroty głowy i objawy ze strony układu pokarmowego. Obserwuje się trudności w logicznym myśleniu, skoncentrowaniu uwagi. W niektórych przypadkach może nastąpić utrata przytomności. Atak paniki zwykle mija samoczynnie.

Terapia napadów paniki

W terapii wykorzystuje się techniki psychologiczne, które pozwalają pacjentom przewidywać kolejne ataki oraz radzić sobie z narastającym lękiem.

5. Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD)

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, zwane również OCD oraz dawniej nerwicą natręctw, to często diagnozowana neuroza, polegająca na występowaniu dwóch elementów:

• pierwszym z nich są obsesje, czyli natrętne myśli, np. że poważnie zachorujemy,
• drugim są kompulsje, czyli natrętne czynności, które są związane z obsesjami, np. mycie rąk, które pomaga nam uniknąć lęku o to, że zachorujemy.

Objawy zaburzenia napędza lęk, który jest silny i irracjonalny. Zaburzenie może towarzyszyć wielu innym chorobom, w tym depresji, bulimii, anoreksji, schizofrenii, zaburzeniom ze spektrum autyzmu, zaburzeniom osobowości. Bardzo często OCD współistnieje z fobią, np. lękiem przed brudem, zarazkami czy śmiercią.

Przyczyny zaburzenia

Wśród przyczyn tego zaburzenia wymienia się:

• traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa,
• perfekcjonizm,
• czynniki biologiczne,
• czynniki genetyczne.

Terapia zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego

Leczenie OCD obejmuje terapią psychologiczną, polegającą na powstrzymywaniu zarówno negatywnych myśli, jak i zachowań. Równolegle prowadzona może być farmakoterapia.